8.      De twee types initiator (Reinforcement)

8.1 De (positieve) gedragsbevorderende initiator (R+)

Er is sprake van een positieve initiator als iets goeds wordt gestart of wordt gecontinueerd. Het is een methode die vooral bedoeld is om gewenst gedrag te bevorderen.

Voorbeeld
Laten we een en ander direct verduidelijken aan de hand van een voorbeeld. Een sub (Ella) wordt getraind in het beter omgaan met pijn. De Dom (Jan) ergert zich aan het feit dat Ella de neiging heeft om bij elke pijnprikkel te steunen of te jammeren. (Sommige subs hebben dergelijk gedrag aangeleerd bij een Dom die meer reactie wilde zien)
Bij elke pijnprikkel waarbij gekreund wordt herhaalt Jan dat Ella niet moet kreunen. Zodra dit lukt wordt Ella beloond met een vibrator op haar kutje.
Na verloop van tijd hoeft de opdracht niet meer herhaald te worden. Na verloop van een aantal trainingen zal Ella automatisch ophouden te kreunen bij een pijnprikkel omdat ze dit gedrag associeert met de vibrator en er op rekent deze te krijgen. Ook als ze die niet krijgt zal het haar toch een positief gevoel geven, omdat ze zich dit gevoel herinnert.
Op die manier zou Jan uiteindelijk Ella kunnen leren een orgasme te krijgen van pijnprikkels door positief geconditioneerd gedrag. In dat laaste geval zal dat afgekort worden met CR+.

Opmerkingen bij toevoegende initiator R+

Risico op verkeerde associatie
Als een sub bang is tijdens een trainingsonderdeel of een andere angstige situatie meemaakt, bestaat het gevaar dat (onbedoeld) de angst wordt beloond, terwijl de bedoeling was om het gedrag te belonen. Ella is in een trainingssessie bezig met een moeilijk onderdeel dat al haar concentratie en aandacht nodig heeft. Een andere sub komt voorbij en stoort trainer Jan met een vraag.
Jan raakt hierdoor uit zijn concentratie en valt uit tegen die andere sub. Hij geeft haar een behoorlijke reprimande en heeft geen tijd om op Ella te letten. Hij zegt tegen Ella dat ze door moet gaan met haar oefening en moet zwijgen. Ella zal nu mogelijk ‘angst tijdens een reprimande’ associeren met ‘zwijgen’. Na de reprimande beëindigt Jan het trainingsonderdeel, prijst haar voor het goed uitvoeren van de taak en voor het zwijgen tijdens de onderbreking. Als Ella 2 dagen later een reprimande krijgt en wordt gevraagd waarom ze iets niet heeft gedaan, zal ze zwijgen; dat is immers nu het aangeleerde en beloonde gedrag. Dit soort misverstanden zullen zich in het trainen van dieren nog vaker voorkomen dan in BDSM training.

Timing
Timing is erg belangrijk. Ook in de training van een sub is het van belang de beloning direct te laten volgen op het behalen van het gewenste resultaat. Dit voorkomt dat verkeerde associaties worden gelegd.

Verband tussen effort en beloning
Er moet een verband zijn tussen de moeite die een sub zich moet getroosten voor een bepaald resultaat en de bijbehorende beloning. Dit is uiteraard ook afhankelijk van de sub. Hoe dieper de submissie hoe kleiner de beloning kan zijn.

Persoonsafhankelijke motivatie
Vaak is de motivatie van beloningen afhankelijk van de persoon. Als Ella niet door Jan maar door een andere trainer wordt getraind is ze niet automatisch gemotiveerd bepaalde dingen te doen. Jan zou haar voor iets belonen, maar die is er niet; of ze van die andere trainer eenzelfde beloning krijgt is maar de vraag. Bovendien kan haar submissie ten opzichte van Jan veel groter zijn dan voor die andere trainer. Dezelfde beloning leidt dan niet automatisch tot dezelfde motivatie.

Verlies aan motivatie
Sommige beloningsvormen verliezen hun motiverende werking als de sub er genoeg van heeft gehad.
In een lastige trainingsessie moet Ella een aantal lastige opdrachten voltooien. De beloning na iedere opdracht is een orgasme. In de dagen voorafgaande aan deze training laat Jan haar regelmatig bijna klaar komen, maar net niet helemaal. Bij de eerste twee opdrachten is Ella super gemotiveerd. Bij de 5^e opdracht wordt de beloning bijna een straf.

8.2.           De (negatieve) gedragsbelemmerende initiator (R-)

Er is sprake van een negatieve initiator als iets ‘goeds’ wordt gestopt of wordt weggenomen. Het is vooral bedoeld om ongewenst gedrag te verminderen en te voorkomen.

Voorbeeld
Ook hier beginnen we met een voorbeeld. Ella maakt zich gedurende de dag regelmatig schuldig aan ‘bijdehand’ of ‘brutaal’ gedrag. Het direct corrigeren van dit gedrag zou echter betekenen dat de training of uitvoering van werkzaamheden steeds onderbroken zou moeten worden door straf. Jan geeft aan dat dergelijk gedrag betekent dat er ’s nachts niet in een bed mag worden geslapen.
Na enkele nachten op de grond geslapen te hebben, zal Ella automatisch haar brutale gedrag aanpassen om weer van een bed gebruik te mogen maken. Omdat hier sprake is van negatief gedrag zal de onttrekkende initiator beter passend zijn dan de toevoegende initiator. In dit geval is er dus ook sprake van negatief geconditioneerd gedrag (CR-); iets goeds wordt weggenomen.

Opmerkingen bij onttrekkende initiator R-

Omdat het een vorm van negatieve beloning is heeft de sub er vaak nare herinneringen aan. Ook de meeste Doms prefereren het stoppen van (ongewenst) gedrag als iets positiefs te zien en het dus ook positief te belonen. Als motivatie om het voorkomen van ongewenst gedrag te conditioneren is het veelal een krachtig en effectief middel.

Voorbeelden
Ella is vergeten het meubilair te poetsen en mag de komende twee dagen niet van het meubilair gebruikmaken.
Ella is – tijdens een oefening om orgasmes te controleren – klaar gekomen zonder toestemming. Al haar vibrators en dildo’s worden haar afgenomen.
Ella is begonnen met eten zonder daarvoor toestemming te vragen. Het eten wordt haar afgenomen en ze krijgt niets tot de volgende dag.

Gevaar averechtse werking
Een dergelijke straf kan gemakkelijk een averechtse werking hebben. Ella heeft iets gedaan waarvoor ze weet dat ze straf zal krijgen. Jan roept haar, maar ze komt niet direct omdat ze ziet dat hij de bullepees in de hand heeft. Uit angst daarvoor durft ze niet te komen. Uiteindelijk komt ze toch en wordt naar boven gestuurd en krijgt de rest van de dag geen eten. Het is onduidelijk waarvoor de straf nu gegeven is.
In de beleving van Ella zou ze de bullepees hebben gekregen als oorspronkelijke straf (die komt dus later alsnog) en wordt ze naar boven gestuurd zonder eten, omdat ze (na aarzeling) uiteindelijk is gekomen. Ze zal dus een volgende keer helemaal niet meer komen.
Jan had haar moeten belonen voor haar moed te komen ondanks dat hij de bullepees in de hand had en had haar moeten straffen (negatief belonen) voor het eerdere vergrijp.

Tabel 1: